Onderzoek: Bibliotheken in Nederland

De bibliotheek is allang niet meer alleen een plek om boeken te lenen. Als ontmoetingsplek voor inwoners, voor hulp bij overheidszaken en als studieplek voor jongeren heeft de bibliotheek ook een brede maatschappelijke functie. Maar is de bibliotheek voor iedereen even toegankelijk? En wat zijn de verschillen in abonnementskosten per bibliotheekorganisatie?

Thuisstudie aanbieder Laudius zocht het uit. Om antwoord te geven op deze vragen, inventariseerden we de abonnementsprijzen van alle 141 bibliotheekorganisaties van Nederland. Ook vergeleken we per regio met hoeveel andere inwoners een bibliotheek gemiddeld wordt gedeeld. Daarnaast brachten we de hoogte van boetes voor het te laat terugbrengen van geleend materiaal in kaart.

Maatschappelijke rol van bibliotheken steeds groter

De meeste bibliotheken bekleden een brede functie, waarmee ze ook een maatschappelijk doel dienen. Mensen komen bij de bieb om te leren of om elkaar te ontmoeten. Door overheidsbezuinigingen in budgetten voor onderwijs en cultuur is er een steeds grotere maatschappelijke rol weggelegd voor bibliotheken. 

Sinds 2015 is de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) van kracht. Deze wet ziet erop toe dat iedere bibliotheek voldoet aan vijf maatschappelijke functies:

• het aanbieden van kennis en informatie
• het bieden van educatie- en (zelf)ontwikkelingsmogelijkheden
• het stimuleren van lezen en kennis van literatuur
• het laten kennismaken met kunst en cultuur
• het bieden van ruimte voor ontmoeting en debat

Voorbeelden van activiteiten die in de bieb plaatsvinden zijn leesclubs, voorlichtingen, lezingen, cursussen, en huiswerkbegeleiding. Het doel is mensen wijzer en zelfredzaam te maken in de maatschappij en zich tegelijkertijd sociaal betrokken te voelen. Voor het maatschappelijk gebruik van een bibliotheek hoef je geen lid te zijn.

Hulp niet overal even makkelijk te bieden

Zo’n maatschappelijke rol vervullen lijkt niet voor iedere bibliotheek even makkelijk. Gemiddeld is er voor iedere 22.197 Nederlanders een bibliotheeklocatie, maar niet in iedere regio delen inwoners hun bibliotheek met evenveel anderen.

In het Overijsselse Dinkelland is er één bibliotheeklocatie per 4.443 inwoners. Inwoners van het naburige Almelo, maar ook die van de Limburgse gemeenten Roerdalen en Roermond, moeten daarentegen een bibliotheeklocatie delen met meer dan 75.000 buurtgenoten; het hoogste aantal mensen per bibliotheeklocatie.

Bij bibliobushaltes van rijdende bibliotheken kunnen gemiddeld 20.620 inwoners langskomen met een hulpvraag. Als Zeeuwse bushaltes niet worden meegerekend, stijgt dit aantal echter sterk. In de rest van Nederland gaat het namelijk gemiddeld om 61.226 inwoners per bibliobushalte. In de ZB Bibliotheek van Zeeland zijn de haltes op lokaal niveau het beste verdeeld: een halte wordt met de minste mensen gedeeld (gemiddeld 1.512 inwoners). 

Gemiddeld aantal inwoners per bibliotheeklocatie

Basisabonnement kost gemiddeld € 41,67 per jaar

Voor het huren van boeken bij de bibliotheek betaal je lidmaatschapsgeld. In Nederland kost een basisabonnement gemiddeld € 41,67 per jaar. Maar hoeveel je voor een abonnement betaalt bij de plaatselijke bieb hangt sterk af van de regio waar je woont. 

In de provincie Groningen ben je het duurst uit. Hier kost een basis jaarabonnement bij lokale bibliotheekorganisaties gemiddeld € 57,-. In Limburg ben je met een gemiddelde prijs van € 25,35 een stuk goedkoper uit. 

Goedkoopste en duurste lidmaatschappen

Twee Limburgse bibliotheken zijn tot de goedkoopste bibliotheken in Nederland bestempeld: Bibliotheek Centre Cèramique in Maastricht en Bibliotheek Heuvelland. Hier betaal je € 3,- inschrijfkosten voor een lidmaatschap. Bibliotheek Boekenberg in Spijkenisse en Cultura Ede zijn daarna het voordeligst: voor respectievelijk € 10,- en € 11,- ben je bij hen een jaar lang lid.

Dat is een behoorlijk groot verschil met de maar liefst € 63,50 die Bibliotheek Stadkamer in Zwolle voor een jaarabonnement rekent. Ook bij de bibliotheken Scherpenzeel, Gelderland-Zuid, Aanzet, Deventer en Gemeente Nijkerk betaal je een tarief van € 60,- of meer.

Kosten van een basisabonnement

Correctie op 22-09-2022: De Nieuwe Bibliotheek Almere van € 16,50 naar € 44,50

Jongerenpas bijna overal gratis

Alle onderzochte bibliotheken doen hun best om jongeren aan het lezen te krijgen. Op Stichting DOK in Delft na bieden zij namelijk allemaal een gratis jongerenpas aan. Bij Stichting DOK kost een jongerenpas voor jeugd t/m 17 jaar € 16,25. Met een zogeheten Delftpas of Rotterdampas is ook deze bibliotheek gratis toegankelijk voor jongeren.

Boek te laat? In Flevoland betaal je gemiddeld een kwartje per dag

Het is ons allemaal wel eens overkomen: een boek te laat ingeleverd bij de bibliotheek. Dit kost je gemiddeld € 0,15 per dag. In Flevoland ben je met een kwartje per dag iets duurder uit. In de provincie Groningen hoef je je helemaal geen zorgen te maken over het niet of te laat inleveren van boeken, want hier betaal je geen boetebedrag. De Bibliotheek Barneveld rekent het hoogste tarief met € 0,50 per dag.

Gemiddelde boete per dag

Slechts kwart van de huishoudens lid

In Nederland is in 25% van de huishoudens tenminste 1 gezinslid aangesloten bij de bibliotheek. Maar in welke provincie zijn de meeste huishoudens aangesloten bij een bibliotheek? Het percentage ligt het hoogst in Flevoland met bijna 36%. 

In Limburg is het percentage bibliotheekleden het laagste met slecht 1 op de 5 huishoudens. Echter hebben 35 van de 141 bibliotheekorganisaties (witgekleurde gemeenten) geen (bruikbare) ledengegevens aangeleverd bij CBS.

De meeste bibliotheek-georiënteerde gemeente van ons land is Urk, waar bijna de helft van de huishoudens is aangesloten bij de bibliotheek. Ook in de gemeenten Rozendaal en Staphorst zijn met 4 op 10 huishoudens veel inwoners aangesloten bij de lokale bibliotheek. 

In de gemeente Buren zijn de minste huishoudens lid bij de bibliotheek. Slechts 1 op 10 huishoudens telt hier minimaal één bibliotheeklid. De Gelderse gemeente was één van de weinige gemeenten zonder bibliotheek, maar is sinds begin 2021 weer aangesloten bij de regionale bibliotheek Rivierenland.

Aantal leden per gemeente

Over het onderzoek

De bibliotheek is niet alleen een plek om boeken te lenen, maar ook een goede plek om te studeren. Maar hoe makkelijk is de bibliotheek te bereiken? En met hoeveel anderen moet je zo’n studeerplekje delen? 

De bibliotheek is tegenwoordig overigens meer dan alleen een plek om te studeren en boeken te lenen. Het heeft tegenwoordig een bredere maatschappelijke functie. Daarom nam thuisstudieplatform Laudius ook deze functie onder de loep.