Hulpgids bij rouwverwerking

Wat is rouw?

Rouw is een periode waar je doorheen gaat na een groot verlies. Het is een proces waarin je veel emoties kan ervaren en je misschien niet helemaal jezelf voelt. Rouwverwerking kost voor iedereen tijd, maar het proces kan per persoon verschillen. De een ervaart misschien vooral boosheid of verdriet, terwijl een ander opgelucht kan zijn na het afsluiten van een moeilijke periode, bijvoorbeeld na het afscheid nemen van iemand die te maken had met een  slepende ziekte. 

Er is dan ook geen specifieke manier om te rouwen. Verwerken doet iedereen op zijn eigen wijze en op zijn eigen tempo. Wel zijn er een aantal handvatten die kunnen helpen om het verlies te verwerken. In deze gids komen die aan bod. 

Waarover kan je rouwen?

Bij rouwen denken veel mensen al gauw aan het verlies van een dierbare, zoals een ouder, partner, kind of vriend(in). Maar ook andere nare situaties kunnen een groot verlies zijn, waarbij rouwverwerking nodig is om de omstandigheden het hoofd te bieden.

Voorbeelden van groot verlies zijn:

• het verlies van een dierbare
• het verlies van een baan
• het verlies van een huisdier
• het verlies van de eigen gezondheid door ziekte
• het verlies van een belangrijke relatie, zoals na een scheiding
• het verlies van hoop op de vervulling van een kinderwens

Door welke fases gaat iemand die rouwt?

Rouwverwerking is een proces. Het kost tijd en kent meerdere fases. Over die fases zijn verschillende ideeën. 4 fases, 5 of zelfs 7 fases, of een lijst met 4 rouwtaken. Dat de denkbeelden hierover variëren, is eigenlijk wel kenmerkend voor rouw. Het proces is voor iedereen verschillend, dus is het ook niet in één overzicht van fases vast te leggen. 

Omdat mensen in rouw zich wel kunnen herkennen in een van de onderstaande processen, zetten we ze toch op een rijtje. Zo kan iemand die rouwt inzicht krijgen in wat er misschien nog komen gaat in het verwerkingsproces. Goed is om hierbij te bedenken dat niet alleen de fases kunnen verschillen, maar ook de volgorde van die fases. 
 

Rouwproces met 4 fases

• ongeloof
• boosheid
• verdriet
• acceptatie

Rouwproces met 5 fases

• ontkenning
• woede
• het gevecht aangaan / onderhandelen
• depressie
• aanvaarding

Rouwproces met 7 fases

• ongeloof
• ontkenning
• woede
• het gevecht aangaan / onderhandelen
• schuldgevoel
• depressie
• acceptatie

Rouwproces met 4 rouwtaken

• verlies aanvaarden / ontkennen
• pijn (door)voelen / verdriet
• aanpassen aan een leven waar de overledene geen deel meer van uitmaakt
• het verlies een plek geven
   

Hoe lang duurt een rouwproces? 

Hoewel rouwenden verschillende fases doorlopen, zit er geen vaste periode aan een rouwproces. De meeste mensen voelen zich na een jaar weer goed genoeg om hun leven zoals gewoonlijk te leven en het verlies los te laten. Maar het proces waar iemand in rouw doorheen gaat, verloopt voor iedereen anders. 

Bij de een is er bijvoorbeeld al in korte tijd wat verbetering zichtbaar, maar duurt het nog lang voordat iemand de draad weer oppakt. Voor een ander kan de beginfase juist langer duren, en komt mentaal en fysiek herstel pas op een langere termijn. Ook als je je dagelijks leven weer op kan pakken, komt het verdriet soms weer bovendrijven. Dat is heel gewoon en hoort erbij. 

Hulp voor mensen in rouw

Een groot verlies valt ontzettend zwaar. Als nabestaande of als je iets ergs overkomt, ga je een van de lastigste periodes van je leven in het rouwproces. Wat gaat er door je heen in deze tijd, en hoe kom je de rouw te boven?
 

Wat merk je van rouw?

Het kan soms even duren voordat je merkt dat je in rouw bent. Zeker als je een dierbare plotseling verliest, kom je eerst in een rollercoaster terecht waarin je allerlei zaken moet regelen, van de begrafenis of crematie tot financiële en huishoudelijke zaken (denk bijvoorbeeld aan het uitzoeken van alle spullen die je als aandenken wilt houden).

Als je je eenmaal in een rouwperiode bevindt, merk je mogelijk dat je je anders voelt en gedraagt dan gewoonlijk. Dat voelt misschien gek, maar is heel normaal in een rouwproces. Je kan verschillende heftige emoties door elkaar of kort na elkaar voelen, zoals verdriet, boosheid, wanhoop of angst. 

Naast deze emoties kan je gevoelens hebben van eenzaamheid, neerslachtigheid of rusteloosheid. Ook schuld- en spijtgevoelens kunnen optreden als je in rouw bent: had je iets kunnen doen om het te voorkomen of had je nog graag iets met iemand willen bespreken? 

Ook kan je er in je dagelijkse functioneren last van krijgen. Denk aan het gevoel nergens zin in te hebben of zelfs depressieve klachten. Veel mensen in rouw hebben hun hoofd vol van hun verlies: ze kunnen alleen maar aan de overledene of het verlies denken. Hierdoor kan je ervaren dat je bijvoorbeeld in werksituaties trager denkt of niet zo geconcentreerd bent als je van jezelf gewend bent. 

Veel rouwende mensen zorgen bovendien tijdelijk wat minder goed voor zichzelf en eten bijvoorbeeld niet goed. Fysiek kan je in rouw last krijgen van hoofdpijn, gespannen spieren en vermoeidheid door slechtere nachtrust.  
 

Omgaan met gevoelens van rouw

Na een groot verlies kan rouw je helemaal in beslag nemen. Je hebt geen oog meer voor wat er om je heen gebeurt en neemt misschien minder tijd om goed voor jezelf te zorgen. 
 

Dagritme houden

Probeer zoveel mogelijk een structuur in je dag aan te brengen om een ritme te behouden. Dit kan bijvoorbeeld met:

• iedere dag rond dezelfde tijd naar bed gaan en opstaan;
• op vaste tijden (voldoende) eten; 
• voor zover dat kan de dingen doen die je voorheen ook deed, zoals werken, sporten en andere hobby’s beoefenen. 
   

Geef je gevoel de ruimte

Als nabestaande kan je veel intense emoties en gevoelens ervaren. Het is pijnlijk, maar probeer deze gevoelens de ruimte te geven. Hoe meer je het wegstopt, hoe groter de kans is dat ze op een later moment extra hard binnenkomen. 

Het kan soms ook helpen om herinneringen op te halen. Bekijk bijvoorbeeld foto’s, schrijf herinneringen op of bespreek deze met een naaste. Hoe de rouwverwerking voor jou het prettigst is, kan heel anders zijn dan voor een ander. Of je liever alleen stilstaat bij je verlies of juist het verlies met anderen deelt is dus geheel afhankelijk van wat jij fijn vindt. Laat dus ook niemand je vertellen dat je het anders aan moet pakken, en probeer goed naar jezelf te luisteren en naar wat je nodig hebt. 
 

Neem de tijd

Een groot verlies is niet niks. Behandel rouw daarom ook niet als iets wat snel over moet zijn, maar gun jezelf de tijd. Ga er liever van uit dat het lang duurt en je er helaas niks aan kan veranderen dat je je een tijdlang rot voelt. Hoewel velen zich na een jaar weer wat beter voelen, doe je niet iets verkeerd als je langer nodig hebt om erbovenop te komen. Leg er geen druk op en gun jezelf de tijd. 
 

Hulp vragen en accepteren

Voor veel rouwenden helpt het om de mensen om hen heen om hulp te vragen. Wellicht kunnen zij wat taken van je overnemen, of er gewoon voor je zijn door samen een kopje koffie te drinken en je verhaal kwijt te kunnen. 

Wees ook niet voorzichtig met het delen van je gevoelens als je hier behoefte voor voelt. Ga er liever vanuit dat iemand je juist graag bijstaat in deze moeilijke tijd. Het kan soms lastig zijn om hulp te accepteren, maar probeer open te staan voor mensen die je willen helpen. 

Zeker wanneer je samen een verlies deelt, zoals broers en zussen waarvan een ouder overlijdt of partners die een kind verliezen, kan je elkaar steun bieden door erover te praten. Als je het idee hebt dat je je verhaal niet kwijt kan bij een naaste, dan kan je ook contact zoeken met een organisatie voor rouwenden. Bij zo’n organisatie staan vrijwilligers voor je klaar of kan je in contact komen met lotgenoten.
 

Op welke manieren kan je je verlies een plekje geven?

Als je nog midden in een rouwperiode zit, kan het voelen alsof je leven nooit meer beter wordt of dat je zelf nooit meer wordt zoals je voorheen was. Naarmate de tijd verstrijkt, zul je waarschijnlijk merken dat dit gevoel verandert. Je leven wordt niet meer zoals het vroeger was, maar het gemis van je naaste krijgt steeds meer een plek in je ‘nieuwe’ leven.

Veel mensen hebben na een groot verlies behoefte om dit als herinnering of gedenkplek vast te leggen. Dit kan bijvoorbeeld in de vorm van een tatoeage of een gedenkhoekje in huis. Zet een mooie foto neer met een kaars en mooie bloemen om degene die je verloren hebt dicht bij je te houden. Of laat wat as verwerken in een mooi sieraad, zoals een armband of ketting. Zo draag je jouw dierbare altijd bij je.

Organisaties die jou hulp kunnen bieden

Heb je het idee dat je hulp zou kunnen gebruiken bij jouw rouwproces? In Nederland zijn meerdere (zorg)organisaties actief die jou helpen bij rouwverwerking. Hieronder vind je een overzicht:
 

Landelijk Steunpunt Verlies

Het Landelijk Steunpunt Verlies (LSV) biedt informatie en steun voor mensen die een groot verlies hebben geleden. Ze geven op deze manier advies bij rouw en verschillende vormen van verlies. Mensen die te maken krijgen met bijvoorbeeld verlies van een dierbare, gezondheid, relatie en werk kunnen er terecht voor hulp.

www.steunbijverlies.nl 
 

Humanitas Steun bij Rouw

De organisatie Humanitas heeft het programma ‘Steun bij Rouw’. Via deze organisatie kan je je aanmelden voor hulp. Een vrijwilliger (vaak ervaringsdeskundige) komt dan een bezoek aan jou thuis te brengen over een periode van een half jaar tot een jaar. Door jouw verhaal bij hen te kunnen doen, kunnen ze jou erkenning, herkenning en troost bieden.  

www.humanitas.nl/programmas/steun-bij-rouw
 

Stichting Nabestaandenzorg

Stichting Nabestaandenzorg organiseert regelmatig evenementen om nabestaanden bij elkaar te brengen. Zo kan je bijvoorbeeld steun bij elkaar vinden bij het Nabestaandencafé of een gezamenlijke wandeling. 

www.stichting-nabestaandenzorg.nl
 

Vereniging Ouders van een Overleden Kind

De Vereniging Ouders van een Overleden Kind (OOK) biedt steun aan ouders die een kind hebben verloren. Ze voorzien ouders van informatie en brengen lotgenoten samen. Ook als je een broer of zus hebt verloren, kunnen zij je samenbrengen met anderen die hetzelfde hebben meegemaakt. 

www.oudersoverledenkind.nl
 

Vereniging Ouders van Wiegedoodkinderen

Voor alle ouders die hun kind verloren aan wiegendood is er de Vereniging Ouders van Wiegedoodkinderen. Ook voor alle anderen voor wie het kind dierbaar was, biedt deze vereniging ondersteuning: opa’s, oma’s, broertjes, zusjes en anderen. De vereniging brengt lotgenoten bij elkaar en maakt zich sterk voor preventie, begeleiding en informatieverstrekking over wiegendood. 

www.wiegedood.org
 

Stichting Achter de Regenboog

Kinderen en jongeren die een overlijden meemaken binnen hun gezin of andere naasten kunnen terecht bij de Stichting Achter de Regenboog. Het organiseert onder meer activiteiten voor kinderen om ze samen te brengen met anderen die iemand verloren hebben.

www.achterderegenboog.nl
 

MIND Korrelatie

Bij MIND Korrelatie kan je terecht als je advies of hulp nodig hebt bij mentale problemen en dus ook bij rouw. Je kan bellen, chatten, whatsappen of mailen met hulpverleners. Zij kunnen tips geven over hoe je omgaat met rouw en of je eventueel (aanvullende) psychische hulp nodig hebt.

mindkorrelatie.nl
 

Slachtofferhulp Nederland

Als je iemand hebt verloren aan zelfdoding, kan je bij Slachtofferhulp Nederland om hulp vragen. Je kan contact opnemen met een medewerker voor vragen of om je verhaal kwijt te kunnen. 

www.slachtofferhulp.nl/gebeurtenissen/zelfdoding
 

Rouwchat

De vereniging Leven met Dood heeft het initiatief ‘Rouwchat’ opgericht. Via deze chat kan je iedere avond met vrijwilligers chatten over jouw rouwproces. Je kan bij hen je verhaal kwijt, wat kan helpen bij je rouwverwerking. 

www.rouwchat.nl
 

Lotgenotencontact

Er zijn verschillende online fora waarop je met lotgenoten in contact kan komen. Je kan hier vragen stellen en je verhaal kwijt, maar ook anderen helpen door jouw ervaringen te delen. Voor iedere vorm van verlies is er haast een specifiek nabestaandenforum, bijvoorbeeld wanneer je iemand verliest aan kanker, zelfdoding of wanneer je je partner al op jonge leeftijd verliest.
 

Huisarts

Merk je dat je problemen ervaart in je dagelijks leven? Dan kan je contact opnemen met je huisarts. Wellicht verwijst deze je door naar een psycholoog of een andere zorgprofessional als je langere tijd veel (mentale) last ervaart tijdens de rouwperiode.

Hoe kan je iemand helpen die rouwt?

Wil je graag iemand helpen die door een rouwfase gaat? Fijn dat je er voor diegene wilt zijn, dat kan erg helpen. Maar hoe pak je het aan, en wat kan je nou écht voor iemand betekenen? Hieronder vind je tips voor het bijstaan van volwassenen en kinderen bij rouw. 
 

Volwassenen bijstaan

Als je een familielid, vriend of kennis bij wilt staan die onlangs een groot verlies heeft geleden, is het belangrijk dat je je allereerst verdiept in het rouwproces. In welke fase bevindt diegene zich, en wat betekent dit voor de eventuele hulp die je kan bieden?

Eerste fase van rouw

In de beginfase van rouw voert ongeloof en ontkenning de boventoon. Neem initiatief, zoek contact en wees een luisterend oor. Dit kan voor veel mensen in rouw al een groot verschil maken. 

Ook praktische hulp bieden kan in deze fase helpen om de rouw de ruimte te geven. Door bijvoorbeeld af en toe boodschappen te doen, schoon te maken of te koken neem je wat zorgtaken weg bij de rouwende. Die hoeft er dan niet meer mee bezig te zijn en kan zich richten op het verwerken van het verlies.

Begin van de verwerking

Na de fase van ongeloof, komt bij velen een tijd waarin boosheid en het gevecht aangaan de boventoon voeren. Tijdens deze periode is het belangrijk om begrip te tonen richting jouw naaste. Je hoeft het boze gevoel niet weg te nemen, sterker nog: dat gaat waarschijnlijk niet.

Fase met veel verdriet

De derde periode waarin veel rouwenden terechtkomen, kenmerkt zich door verdriet, schuldgevoel en soms zelfs depressie. In deze fase is het extra belangrijk om contact te blijven zoeken, ook al kan het verlies al wat langer geleden zijn. 

Blijf daarom initiatief nemen en stel bijvoorbeeld voor om samen te eten of wandelen. Probeer iemand niet krampachtig bij een depressie vandaan te houden, maar je kan je naaste wel helpen om een dagritme te behouden of weer op te bouwen.

Laatste rouwfase

In de laatste rouwfase staat acceptatie of aanvaarding centraal. Veel mensen die een groot verlies hebben geleden, geven dit verlies in deze fase een plekje. Ook dit kan een emotionele periode zijn. Help je naaste bijvoorbeeld door samen te bedenken hoe je het verlies een plekje geeft: komt er een gedenkplek in huis, of maak je een blijvende herinnering in de vorm van een sieraad of tatoeage? Ook een fotoboek of andere tastbare, mooie herinneringen aan degene die er niet meer is, kunnen veel troost bieden.

Na de rouw

Hoewel er geen afsluitend moment is bij rouwverwerking, is het belangrijk om contact te onderhouden als de rouwperiode over lijkt. Voor veel nabestaanden is er veel steun in de beginperiode, maar neemt deze af naarmate de tijd verstrijkt. Denk er dus aan om contact te blijven zoeken, zeker op lastige dagen zoals feestdagen, verjaardagen of de sterfdag van de overledene. Deze kunnen namelijk ontzettend eenzaam voelen voor nabestaanden. Probeer ook dan te laten merken dat je aan de nabestaanden en hun verdriet denkt.
 

Kinderen helpen bij rouw

Voor volwassenen is een rouwperiode erg intens en verdrietig, en dat geldt minstens net zo voor kinderen. Door het verlies van een (groot)ouder, broertje of zusje of vriendje, maar ook door een scheiding kunnen zij in een rouwperiode terechtkomen. Kinderen hebben misschien een langere fase van onbegrip en kunnen hun gevoelens mogelijk nog wat lastiger duiden dan een volwassene. Dat maakt het extra belangrijk om met kinderen over verlies te praten.

Of het nu je eigen kinderen betreft of vriendjes van je kinderen, het bespreekbaar maken is nooit een slecht idee. Maar schrik niet als een kind heftig reageert: misschien komt er boosheid of een lading verdriet uit. Geef aan dat huilen mag en lachen ook. Probeer een kind de ruimte te geven en vraag alleen door als een kind ervoor openstaat. Als het liever gewoon wil spelen, is dat op dat moment het beste. 

Niet ieder kind praat er graag over. Bij de ontwikkeling van pubers is het heel normaal dat ze het niet over willen hebben over het verlies met de overgebleven ouder of een andere volwassene. Zij praten er liever over met leeftijdsgenoten die hetzelfde hebben meegemaakt. 

Als leerkracht, sportcoach of begeleider krijg je in je carrière waarschijnlijk weleens te maken met een rouwend kind. Merk je dat een kind dat een groot verlies heeft geleden afwezig is of juist erg druk? Dan heeft het meestal weinig zin om boos te worden. Wel is het goed voor een kind als dezelfde regels en structuren blijven gelden. Geef het kind de kans om zijn of haar verhaal te doen en heb begrip voor de gedragsverandering. Deze is het gevolg van het rouwproces waarin het kind zit.  

Bronnen: Mindkorrelatie, Thuisarts, PsyNed, NJI, Opvoedinformatie Nederland, Patiëntenfederatie